Samuraje

Samuraj

Chiński piktofonogram znaczący po japońsku 'samuraj'. Składa się z klucza (po lewej) 'człowiek' oraz elementu fonetycznego (pinyin: si), ozaczającego 'świątynię'. Po japońsku znak wymawia się "shi", i oznacza on 'służyć'.


Grupa samurajów
(jap. 侍, samurai - rzeczownik od czasownika samurau, znaczącego służyć panu), to pierwotnie świta służąca najwyższym dostojnikom japońskim, także gwardia cesarska. Z czasem termin rozszerzono do znaczenia 'wojownik'. Od czasów hegemonii Toyotomiego status dziedziczny - według ówczesnego prawa istniał ścisły podział na cztery klasy społeczne: wojowników, chłopów, rzemieślników i kupców. Symbolem pozycji samurajów były dwa miecze (miecz długi katana i miecz krótki wakizashi, razem stanowiące komplet, zwany daishō) - ich noszenie było prawem i obowiązkiem japońskich wojowników. Daishō nie były tylko bronią. Mówiono o nich, że stanowią duszę samuraja, toteż samurajowie silnie byli związani ze swoimi mieczami i otaczali je głęboką czcią.

Okres rodu Fujiwara

Samuraje jako grupa społeczna pojawili się na przełomie VII i VIII wieku n.e. Przyczyn genezy można się dopatrywać w zmianach w systemie politycznym ówczesnej Japonii. Od czasu powstania w 702 roku kodeksu uznającego władzę cesarza nad krajem i oddającego mu ziemie (należące wówczas do poszczególnych rodów) pod władanie rozpoczął się okres tworzenia struktur feudalnych o nazwie shōen, zarządzanych przez gubernatorów. Z czasem władza cesarska przestała mieć na nie jakikolwiek wpływ. Wtedy też zaczęły powstawać oddziały zbrojne podporządkowane właścicielom, mające w razie potrzeby służyć obronie majątków.

Okres rodów Minamoto i Taira

Od XII wieku, kiedy w ówczesnej stolicy Japonii, Kioto, rozpoczął się okres niepokojów, ściągnięto tam do ich stłumienia samurajów. Wtedy też dwa potężne rody Minamoto (faworyzowane przez ród Fujiwara) i Taira (których wspierał ród cesarski) rozpoczęły między sobą walkę. Po długich i krwawych wojnach, zakończonych zwycięstwem rodu Minamoto w bitwie morskiej w Zatoce Dannoura (dzisiejsza Cieśnina Shimonoseki) władza cesarska straciła znaczenie.

Okres rodu Minamoto

W 1192 roku cesarz przyznał Minamoto Yoritomo tytuł seii taishoguna – od tej daty, aż do roku 1868 realną władzę w Japonii sprawował szogunat. Samuraje zaczęli nabierać coraz większego znaczenia, w okresie tym byli to przede wszystkim wojownicy służący u boku cesarza i najwyższych dostojników.

Okres Kamakura

Od XII do XIV wieku samurajem zaczyna określać się każdego wojownika wysokiej rangi walczącego konno.

Okres Edo

W okresie od XVII do XIX wieku samurajem określany jest także wasal szoguna lub feudalny władca daimyō. Pod koniec tego okresu wielu zubożałych panów feudalnych zmuszonych było zwalniać wojowników ze służby – stawali się oni wtedy rōninami. Szacuje się, że u kresu epoki Edo, kiedy Japonia liczyła 27 milionów mieszkańców, było ich około 400 tysięcy.

Przewrót samurajów w 1868 roku

W 1868 (początek epoki Meiji) roku młodzi samuraje obalili szogunat, zlikwidowali struktury feudalne, rozpoczęli wprowadzanie reform i tworzenie nowoczesnego państwa. Niedługo później zakazano samurajom publicznego noszenia mieczy i de facto zlikwidowano ich jako grupę społeczną. Przywrócono władzę cesarza i utworzono nową armię najemną, która krwawo i skutecznie tłumiła wszelkie bunty dawnych samurajów.

Ostatni samuraj?

Mimo zlikwidowania warstwy samurajów ich etos pozostał żywy w świadomości społecznej, a ludzie wykształceni, bądź pełniący ważne funkcje w państwie stosowali się do zasad bushidō. Do 1945 roku kadra oficerska kultywowała reguły drogi wojownika, a samurajskie miecze stanowiły obowiązkowy element wyposażenia mundurów galowych. Za ostatniego samuraja uważa się pisarza Mishimę Yukio, daleko spokrewnionego z rodem Tokugawa.

Szkoły walki

Istniało bardzo wiele szkół walki. Wprawny samuraj potrafił zabić przeciwnika już za pierwszym ciosem, ponoć nawet jednym cięciem przeciąć go na pół, wzdłuż od czubka głowy. Owe śmiercionośne umiejętności wynikały ze sposobu walki, który polegał przede wszystkim na rozpoznaniu szkoły w jakiej kształcił się oponent, a co za tym idzie używanej przezeń techniki, dzięki czemu samuraj mógł błyskawicznie zastosować opracowaną metodę kontrataku. Ze względu na charakter tej walki, nastawionej na zadanie śmierci niemal jednym ruchem miecza, bywało, że kończyła się ona zgonem dla obu stron.
Samuraj kształcony był nie tylko w posługiwaniu się mieczem, ale także łukiem, jak również calą gamą innej broni jak np. włócznia zwana Yari, broń drzewcowa o nazwie Naginata czy wachlarz bojowy Tessen. Technika walki łukiem zwana kiujutsu była wysoce duchową techniką, nierzadko używaną do medytacji.

Wygląd

Charakterystyczna dla samurajów była ich fryzura – włosy upięte na czubku głowy i wygolone z przodu, nad czołem. Nosili także specjalny strój, spodnie hakama, których długość odpowiadała ich pozycji w hierarchii wojowników, kamizelki kamishimo, na których widniał kamon (herb klanu/rodziny) i wiele innych dodatków, które wspólnie tworzyły kimono samuraja.

Etos

Podstawowe prawa zawarte były w kanonie bushidō, wykładającym podstawowe zasady drogi wojownika. Istniały również inne dzieła opisujące zasady jakimi powinien się kierować samuraj. Były to między innymi utwory Go Rin No Sho (Księga pięciu kręgów) oraz Hagakure (Ukryte w listowiu).
Główną zasadą była wierność swemu panu i bezwzględne mu podporządkowanie – co dotyczyło zarówno wojownika, jak i jego rodziny. W walce samuraj nie mógł odczuwać lęku przed śmiercią (podobnie jak podczas popełniania seppuku), nie mógł kapitulować w walce, bowiem byłoby to rozwiązanie niehonorowe.
Samuraje stanowili również elitę kulturalną. Wiedza ich była wszechstronna i bardzo rozwinięta. Od dziecka kształceni byli w kierunku poznania bushidō, uczono ich między innymi czytania, pisania, sztuki kaligrafii, literatury, muzyki, retoryki, taktyki, prawa, medycyny i matematyki. Wykładano im także poezję japońską i chińską – między innymi dlatego, by samuraj przed popełnieniem rytualnego samobójstwa mógł napisać pożegnalny wiersz (haiku).

Rōnin

Po śmierci swego pana samuraj stawał się rōninem i miał w obowiązku pomścić go, a później popełnić samobójstwo. Mógł się nim stać również w przypadku zwolnienia ze służby (spowodowanego na przykład zubożeniem pana), wtedy stawał się wolnym człowiekiem i mógł pracować jako najemnik. Samobójstwo samuraja nosiła nazwę seppuku, samuraj robił to gdy poniósł porażkę.

Broń

* Miecz
Miecz był najważniejszym elementem w kulturze samurajów, stanowił niejako duszę wojownika. Swój pierwszy miecz otrzymywali już pięcioletni chłopcy. W wieku 15 lat, gdy stawali się samurajami, otrzymywali miecze daitō i wakizashi
Związanych z nim było wiele, niekiedy bardzo złożonych rytuałów, począwszy już od procesu jego wykuwania. Płatnerz wykonujący swój fach musiał poddawać się uprzednio ceremonii oczyszczenia, zaś pomiędzy niektórymi momentami wykuwania przywdziewał odświętne szaty. Aby odpędzić złe moce kuźnię ozdabiały religijne motywy zaczerpnięte z religii shintō. Obrządek dotyczył nawet używanej przy hartowaniu miecza gliny, wody i ognia.
Zadaniem płatnerza było przede wszystkim wytworzenie głowni miecza o jak najtwardszym ostrzu (aby uniknąć wyszczerbienia), będącego jednocześnie możliwie najbardziej elastycznym (by miecz nie uległ pęknięciu). Było to bardzo trudne zadanie, osiągane przez wielokrotne przekuwanie żelaza, hartowanie metalu oraz inne techniki wypracowywane przez wieki i pilnie strzeżone przez mistrzów tego fachu. Niekiedy wytworzenie broni zajmowało rzemieślnikowi długie lata, czasem nawet większość życia.
Nie dziwi zatem jak cenione były pośród samurajów ich miecze. Był to największy skarb ich majątku, dziedziczony częstokroć przez całe pokolenia, otaczany czcią i kultem.
Jedna z zasad dotycząca miecza mówiła, że jeśli już zostanie on wyjęty z pochwy, musi być umoczony w ludzkiej krwi, dlatego też, jeśli broń zechciała obejrzeć osoba dostojna, której nie można było odmówić, samuraj przed schowaniem miecza dokonywał samookaleczenia.
* Sztylet
Tanto był bronią, która zastępowała wakizashi w Daisho, jak ta broń służyła głownie do odprawienia rytaułu seppuku. * Łuk
Rzadziej używany przez samurajów niż miecz miał jednak też duże znaczenie. Sztuka strzelania z łuku nazywa się kyujutsu. Zrobiony z drewna lub bambusa najdłuższy łuk nazywamo yumi. W okresie shinto organizowano Yabusame, ceremonie strzelania z łuku na koniu.
* Kij
W feudalnej Japonii samurajowie walczyli też bronią obuchową, nie tylko białą, np kijem Bō czy Jō.
* Włócznia
W XV wieku popularna stała się broń drzewcowa Yari oraz Naginata częściej używana na polach bitew niż do obrony.